Tay chân miệng

Thứ sáu - 07/05/2021 05:34

Theo hệ thống giám sát bệnh truyền nhiễm từ đầu năm 2021 đến nay, cả nước ghi nhận 17.451 trường hợp mắc tay chân miệng (TCM), trong đó có 04 trường hợp tử vong. Tại tỉnh Quảng Trị so với cùng kỳ năm 2020, số trường hợp mắc tăng 2,4 lần và phân bố ở nhiều địa bàn khác nhau trên toàn tỉnh.

Theo ghi nhận từ các cơ sở khám chữa bệnh trẻ em trên cả nước, bệnh TCM vẫn là căn bệnh khiến các bậc phụ huynh rất lo lắng vì những ảnh hưởng đến sức khỏe của con trẻ. Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) nhận định bệnh TCM đã trở thành bệnh lưu hành quanh năm trên cả nước, tuy nhiên số ca mắc bệnh tay chân miệng thường có xu hướng tăng trong khoảng từ tháng 2 - 5 và từ tháng 9 - 12. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) nhận định rằng bệnh tay chân miệng cũng đã xuất hiện tại rất nhiều quốc gia châu Á, cách vài năm lại xuất hiện đợt dịch ở nhiều khu vực trên toàn cầu.
1. Bệnh tay chân miệng là gì?
Bệnh tay chân miệng là một bệnh nhiễm khuẩn cấp tính do virus đường ruột gây ra.
Tác nhân thường gặp nhất là virus Coxsackie A16, trong khi Enterovirus 71 (EV71) thì ít gặp hơn. Biểu hiện lâm sàng của bệnh TCM là như nhau bất kể loại vi rút gây bệnh nào. Tuy nhiên, bệnh nhân nhiễm loại EV71 có nhiều khả năng dẫn đến các biến chứng hiếm gặp nhưng rất nguy hiểm có thể dẫn đến tử vong như biến chứng viêm màng não do vi rút, biến chứng viêm não hoặc tổn thương cơ tim.
Thống kê của Cục Y tế dự phòng cho biết thêm, số trường hợp tử vong vì bệnh TCM chủ yếu là do enterovirus 71 gây ra, tử vong phổ biến nhất là nhóm trẻ dưới 3 tuổi (chiếm 75% - 86% trong tổng số các trường hợp tử vong vì bệnh TCM ở trẻ em).
Bệnh lây truyền từ người sang người, chủ yếu theo đường tiêu hóa. Nguồn lây chính từ nước bọt, phỏng nước và phân của trẻ mắc bệnh.Bệnh thường tự khỏi và không đe dọa nhiều đến sức khỏe của trẻ, tuy nhiên cũng có thể gây ra những biến chứng nặng nề cho trẻ và thậm chí dẫn đến tử vong.
Bệnh thường xảy ra ở trẻ dưới 5 tuổi, đặc biệt dưới 3 tuổi liên quan đến các yếu tố sinh hoạt tập thể như trẻ đi học tại nhà trẻ, mẫu giáo, nơi vui chơi.

2. Triệu chứng gợi ý trẻ mắc tay chân miệng
Việc phát hiện sớm bệnh TCM ở trẻ là một trong những yếu tố quan trọng giúp cho việc điều trị được thuận lợi, trẻ được chăm sóc và theo dõi sát, hạn chế được những rủi ro có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của trẻ nếu phát hiện và điều trị quá trễ. Bệnh TCM ở trẻ em thường có những dấu hiệu sau:

Trẻ thường sốt nhẹ, nhiệt độ dao động từ 37.5 độ C đến 38 độ C. Tuy nhiên có những trẻ bị sốt cao liên tục trên 39 độC là một trong những dấu hiệu gợi ý trẻ bị tay chân miệng nghiêm trọng cần nhập viện để điều trị.
Biểu hiện đặc trưng của bệnh là tổn thương hồng ban, bọng nước xuất hiện ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, vùng mông, đầu gối.
Một trong những biểu hiện rất thường gặp là tình trạng loét miệng. Vị trí loét miệng thường được phát hiện nhiều nhất là vùng hầu họng (gần lưỡi gà), niêm mạc má, môi hoặc lưỡi, số lượng từ 1 đến vài mụn loét trong miệng. Loét miệng khiến trẻ có cảm giác đau rát khi ăn, uống là lý do trẻ không chịu ăn, không chịu bú và thường chảy nước bọt liên tục.

Khi phát hiện trẻ có những biểu hiện nghi ngờ, phụ huynh cần đưa trẻ đi khám bác sĩ sớm để trẻ được điều trị kịp thời và có biện pháp cách ly, chăm sóc hợp lý.

Dấu hiệu giật mình trong TCM: https://www.youtube.com/watch?v=BhX9fPe-OKo&ab_channel=BsCKII.TR%E1%BA%A6NT%C3%94NTH%C3%81I

3. Chẩn đoán bệnh tay chân miệng như thế nào?
Để chẩn đoán xác định tay chân miệng, trẻ có những biểu hiện nghi ngờ cần được thăm khám bởi Bác sĩ chuyên khoa Nhi và được làm các xét nghiệm cần thiết:

Xét nghiệm máu: như công thức máu, đường máu, CRP.
Dịch não tủy: trong những trường hợp có biến chứng thần kinh.
Chẩn đoán hình ảnh: Xquang ngực có thể thấy hình ảnh phù phổi cấp trong những trường hợp gây rối loạn chức năng cơ tim; chụp cộng hưởng từ (MRI) để phát hiện những hình ảnh bất thường ở não nếu có biến chứng thần kinh trung ương.
Để xác định tác nhân, mẫu bệnh phẩm lấy từ mụn nước, dịch hầu họng, phân làm xét nghiệm PCR (Polymerase Chain Reaction) với độ nhạy cao và kết quả xét nghiệm nhanh.

Chẩn đoán phân biệt

Sốt phát ban: sang thương da chủ yếu là dạng hồng ban xen kẽ ít dạng sẩn, thường có hạch sau tai
Dị ứng da: sang thương da dạng hồng ban đa dạng nhiều hơn bóng nước
Viêm da mủ: Sang thương đau, đỏ, có mủ
Thủy đậu: sang thương bóng nước nhiều lứa tuổi, rải rác toàn thân, không chỉ tập trung ở tay, chân, miệng
Bệnh lý nhiễm trùng:

+ Nhiễm trùng huyết: sang thương da không điển hình, bầm máu vết chích, xuất huyết dưới da, CRP máu tăng
+ Viêm màng não do vi khuẩn: sang thương da không điển hình, dấu màng não, CRP máu tăng, dịch não tủy đạm tăng, đường giảm
4. Bệnh tay chân miệng có thể bị tái nhiễm nhiều lần
Theo kinh nghiệm của các bác sĩ chuyên gia về bệnh truyền nhiễm tại các bệnh viện tuyến chuyên khoa, trẻ có thể bị mắc bệnh TCM lần thứ 2, lần thứ 3, thậm chí lần thứ 4 hoặc nhiều hơn vì những lý do như sau:
- Trẻ em và người lớn sau khi bị nhiễm vi rút gây bệnh tay chân miệng, dù có biểu hiện lâm sàng hay không có triệu chứng lâm sàng thì người bệnh ít nhiều vẫn có thể có kháng thể chống lại vi rút, nhất là vi rút EV71. Tuy nhiên lượng kháng thể này không nhiều và không bền vững theo thời gian nên không đủ để bảo vệ trẻ khi có sự lây nhiễm kế tiếp khi trẻ tiếp xúc với nguồn lây.
- Ngoài hai chủng vi rút gây bệnh TCM phổ biến ở trẻ em Việt nam hiện nay là EV71 và Coxsackie A16 còn có hơn 10 chủng virus thuộc nhóm virus đường ruột (Enterovirus) có thể gây bệnh TCM cho trẻ. Đây chính là lý do trẻ có thể bị mắc bệnh TCM nhiều lần.
- Khi trẻ bị nhiễm bệnh TCM do một chủng virus nào đó, trẻ chỉ có kháng thể chống lại loại virus mà trẻ vừa bị nhiễm. Hoàn toàn không có tình trạng miễn nhiễm chéo giữa các chủng vi rút gây bệnh TCM ở trẻ.
5. Tay chân miệng được điều trị như thế nào?
Hầu hết những trẻ tay chân miệng độ nhẹ đều được cho theo dõi và chăm sóc tích cực tại nhà theo các nguyên tắc sau:
- Cách ly đúng cách giữa trẻ bệnh - trẻ lành để hạn chế sự lây nhiễm

- Trẻ mắc bệnh cần nghỉ học ít nhất 10 ngày kể từ ngày khởi bệnh để ngăn chặn sự lây nhiễm cho trẻ khác trong môi trường học đường.
- Trong nhà có nhiều trẻ cùng chung sống, nên cách ly tuyệt đối, khuyến khích trẻ bệnh không nên chơi chung với trẻ lành trong thời gian mắc bệnh, cần giám sát chặt chẽ các hoạt động thường nhật của trẻ bệnh.
- Cần mang khẩu trang y tế khi tiếp xúc và chăm sóc trẻ bệnh và cho cả trẻ bệnh.
- Sau khi tiếp xúc phải rửa tay sạch bằng xà phòng và nước sạch ngay.

- Thực hiện vệ sinh cá nhân tốt cho trẻ bệnh giúp trẻ mau lành bệnh

- Thường xuyên tắm rửa sạch sẽ cho trẻ hàng ngày bằng xà phòng với nước sạch.
- Khuyến khích trẻ rửa tay sạch sẽ, đúng cách bằng xà phòng dưới vòi nước chảy để ngăn ngừa sự tái nhiễm qua đường tay - miệng.
- Quần áo, tã lót của trẻ bệnh nên được tẩy trùng sạch sẽ bằng nước sôi trước khi giặt sạch bằng xà phòng.
- Vật dụng ăn uống của trẻ như bình sữa, ly uống nước, chén ăn cơm, muỗng ăn nên được luộc bằng nước sôi và sử dụng riêng biệt.
Tạo môi trường sống trong lành và an toàn giúp trẻ khỏe mạnh hơn.
Sử dụng thuốc tại nhà theo hướng dẫn của bác sĩ: Hiện tại bệnh tay chân miệng chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, chủ yếu là điều trị triệu chứng bao gồm:
- Giảm đau miệng và hạ sốt bằng cách lau mình bằng nước ấm, dùng thuốc hạ sốt Paracetamol (liều 10-15mg/kg/lần mỗi 4-6h), có thể phối hợp thêm Ibuprofen nếu không hạ sốt. Tuyệt đối không sử dụng Aspirin để hạ sốt, giảm đau cho trẻ.
- Có thể sử dụng Antiacid dạng gel chấm vào sang thương ở miệng giúp trẻ giảm đau, ăn uống dễ dàng hơn.
- Giảm ngứa bằng các thuốc kháng histamin thông thường như Chlorpheniramine, Theralen... theo chỉ định của bác sĩ.
- Bổ sung nhiều nước cho trẻ, nhất là các loại nước ép trái cây chứa nhiều vitamin.
- Chế độ ăn hang ngày cần đảm bảo đầy đủ chất dinh dưỡng. Đối với trẻ bú mẹ cần tăng cường cho bé bú thành nhiều lần trong ngày.
- Cần kiêng cho trẻ ăn các loại thức ăn có thể khiến trẻ đau rát, tổn thương miệng như thức ăn nóng, đặc.

- Cần đưa trẻ đến ngay bệnh viện nếu thấy trẻ có một trong những biểu hiện sau:

- Sốt cao liên tục 39 độ C không hạ sau khi đã hạ sốt tích cực.
- Giật mình chới với, hốt hoảng, thất thần.
- Run chi (khi đưa đồ chơi cho trẻ cầm).
- Yếu chi.
- Trẻ đi đứng loạng choạng.
- Trẻ đảo mắt bất thường.
- Nôn ói nhiều.
- Quấy khóc (dỗ không nín).
- Co giật.
- Thở mệt.

Đối với những trường hợp bệnh từ độ 2 trở lên phải nhập viện và điều trị, theo dõi theo phác đồ Bộ Y tế.
VI. Phòng bệnh
Hiện tại, ở Việt Nam vẫn chưa có vaccin phòng ngừa bệnh TCM. Do vậy, biện pháp chính vẫn là vệ sinh cá nhân, rửa tay bằng xà phòng (nhất là sau khi thay quần áo, tã lót, sau khi tiếp xúc với phân, nước bọt), rửa sạch đồ chơi, sàn nhà bằng Cloramin B hoặc nước Javel, cách ly trẻ bệnh trong vòng 7-10 ngày kể từ ngày khởi bệnh.
TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Bệnh viện Nhi Đồng 1 (2020), Phác đồ điều trị nhi khoa.
2. Bệnh viện Nhi Đồng 2 (2016), Phác đồ điều trị nhi khoa.
3. Bộ Y tế (2011). Cẩm nang hướng dẫn chẩn đoán và xử trí bệnh tay chân miệng.
4. Hand, foot, and mouth disease: https://www.cdc.gov/features/handfootmouthdisease/index.html
5.Relapse of Hand Foot and Mouth Disease: Are We at More Risk?: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3555383/